وزارت نیرو یکی از وزارتخانههای فعال در بیشتر کشورهاست. این وزارت به امور تولید، پخش و نگهداری انرژی الکتریکی و تأسیسات آن میپردازد. نیروگاههای برق، سدهای برقابی، شبکههای برق رسانی و غیره زیر مدیریت این وزرات خانه قرار دارند.
آغاز تشکیل وزارت آب و برق (که بعدها به وزارت نیرو تغییر نام و وظیفه پیدا کرد) از اولین نظام نامه موسسه برق تهران مصوب بیست و پنجم مهر ماه ۱۳۱۵ که به منظور برق رسانی به منازل و معابر شهر تهران تاسیس شده بود؛ و قانون اجازه تاسیس بنگاه آبیاری مصوب بیست و نه اردیبهشت سال ۱۳۲۲ که وظیفهاش توسعه و اصلاح امور آبیاری کشور بود؛ به وجود آمد.
وضعیت ساختار اداری دولت پس از مشروطه تا سال ۱۳۴۲ که وزارت آب و برق تأسیسشد، همیشه بگونهای بوده که ضرورت تمرکز مربوط به امور آب و برق و انرژی در یک مجموعه منسجم احساس میشد. به وجود آمدن تاسیسات سدهای مخزنی در نقاط مختلف کشور (لار، لتیان، درودزن، زرینه رود، و...) قانون اجرای انتقال برق ازطریق خطوط هوایی(۲/۳/۱۳۳۹) و وجود چندین دستگاه که متکفل مسئله آب رسانی و برق رسانی بودهاند نیز هیچگاه راهگشای حل معضلات جامعه نبوده است.
بنابراین، دیدگاههای جدیدی که دخالت مؤثرتر دولت در امور زیربنایی در بخشهای آب، برق و انرژی را ضروری میدانست؛ همچنان سبب بوجود آمدن طیف وسیعی از دستگاههای اجرایی موازی و مشترک گردید که به نحوی به مسئله تامین برق وآب (آشامیدنی، کشاورزی و سایر مصارف) مشغول بودند. اما مشکل اساسی این بود که این دستگاهها از نظام و انسجام و هماهنگی خاصی برخوردار نبودند. به همین دلیل این معضل دولتمردان را برآن داشت تا با تاسیس یک سازمان که بتواند وظایف ارایه خدمات آب و برق را درسراسر کشور برعهده بگیرد؛ موافقت کنند و همین تفکر در نهایت منجر بهتأسیس «وزارت آب و برق» شد.
لایحه قانون تاسیس وزارت آب وبرق مصوب بیست و ششم اسفند ۱۳۴۲ در واقع نقطه پایانی به تمامی سرگردانهایی بود که هم مصرف کنندگان آب و برق داشتند و هم شرکتهایی که دراین زمینه فعالیت میکردند.
وزارت آب وبرق از سازمان آب تهران، بنگاه برق تهران، بنگاه مستقل آبیاری، اداره کل لوله کشی آب تهران، آب و برق خوزستان، آب و برق کرج و اداره حفاظت از تاسیسات سدهای لار و لتیان ویا سایرسازمانهای دولتی که برای احداث و بهرهبرداری از سدها و منابع آب وبرق کشور به وجود آمده بودند؛ تشکیل شد. به این وسیله هم مصرف کنندگان آب و برق و هم شرکتها و سازمانهای متولی این دو صنعت صاحب یک وزارت خانه با شرح وظایف مشخص شدند.
قانون تاسیس وزارت نیرو در بیست و هشتم بهمن ۱۳۵۳ به تصویب رسید که هدف آن حداکثر استفاده ازمنابع انرژی و آب کشور و همچنین تهیه و تامین انرژی و آب برای انواع مصارف عمومی شهروندان عنوان شد.
با تاسیس وزارت نیرو تمامی اختیارات وزارت آب و برق به وزارت نیرو منتقل شد و حتی بر اساس ماده ۹ این قانون سازمان انرژی اتمی ایران از سازمانهای زیرمجموعه وزارت نیرو محسوب شد و در اصلاح ماده ۱ قانون وزارت نیرو در بیستم اردیبهشت ۱۳۵۷، احداث، تکمیل و بهرهبرداری از نیروگاههای اتمی نیز از وظایف اصلی وزارت نیرو تلقی شد. براساس ماده ۸ این قانون شرکت ملی نفت ایران نیز موظف شد که برنامههای تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز را دراختیار وزارت نیرو قرار دهد. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی و توجه به توسعه و ضرورت استفاده گسترده ازانرژی اتمی، «سازمان انرژی اتمی» مستقل و از وزارت نیرو منفک شد.
با پایان یافتن جنگ هشت ساله تحمیلی عراق علیه کشور ایران بازسازی و اجرای طرحهای عمرانی شدت بیشتری گرفت و دولت و مجلس شورای اسلامی نیز توجه خود را به تصویب قوانین و اجرای طرحهای عمرانی معطوف داشتند. وضعیت بهداشت محیط شهرها والزام و ضرورت جمعآوری، انتقال و ساماندهی فاضلاب و تاسیسات آب رسانی شهرها و واحدهای صنعتی، مقدمات تصویب قوانینی را دراین زمینه به وجود آورد. برهمین اساس قانون تشکیل «شرکتهای آب وفاضلاب» درتاریخ چهارم اسفند ۱۳۶۹ تصویب و ابلاغ شد. براساس این قانون ایجاد وبهره برداری از شبکههای توزیع آب شهری وجمع آوری وانتقال وتصفیه فاضلاب شهرها برعهده شرکتهای مستقلی با عنوان شرکتهای آب وفاضلاب استانی که زیر نظر وزارت نیرو انجام وظیفه میکنند؛ گذاشته شد.
بخشی از امورات عمرانی مربوط آبرسانی روستاها و جمع آوری و دفع فاضلابهای روستایی هنوز تا این تاریخ دراختیار وزارت نیرو قرار نگرفته بود و کماکان برعهده وزارت جهاد سازندگی بود. به منظور یکپارچه سازی وظایف و واگذاری کلیه خدمات آب و برق به مردم ایران، بنا به تصویب هیئت وزیران در مردادماه ۱۳۸۱ وظایف آب وفاضلابهای روستایی نیز به وزارت نیرو واگذار شد. همچنین برق رسانی به روستاها نیز برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.
به این وسیله کلیه وظایف تامین و آبرسانی به شهرها و روستاها، ایجاد شبکهها وتصفیه خانههای فاضلاب شهری و روستایی و تامین و توزیع برق به شهرها و روستاها، ومطالعه واستفاده از انرژیهای تجدید پذیر ازجمله اساسی ترین وظایف وزارت نیرو است که هم اکنون در حال انجام است.
وزیران نیرو جمهوری اسلامی ایران
حسن عباسپور
حسن غفوری فرد
محمدتقی بانکی
بیژن نامدار زنگنه
حبیبالله بیطرف
سید پرویز فتاح
مجید نامجو
حمید چیت چیان